info@mathlexicon.uz
QR, Nókis qalası, Ch.Abdirov kóshesi 1-úy
ONLÍQ BÓLSHEK
[eng: decimal fraction, рус: десятичная дробь]
86
25.02.2024 15:34
ONLÍQ BÓLSHEK [en: decimal fraction, ru: десятичная дробь]
– bólimi $q=10^n$ (bunda $n\in N$) bolǵan $\displaystyle\frac{p}{q}$ bólshegi. Onlıq bólshek bólimsiz jazıladı. Bunıń ushın bólimde qansha nol bolsa, alımda sonsha onlıq belgilerdi ońnan solǵa qaray útir menen ajıratıp, bólimsiz jazıw kerek. Mısalı: $1\displaystyle\frac{3}{10}=1,3$, $\displaystyle\frac{7}{100}=0,07$, $\displaystyle\frac{3257}{1000}=3,257$, $\displaystyle\frac{43}{100}=0,43$. Onlıq bólshekler shekli hám sheksiz boladı, al sheksiz onlıq bólshek periodlı hám periodlı emes onlıq bólshek boladı. Onlıq bólshekler ústindegi ámeller natural sanlar ústindegi ámellerge uqsas boladı. Onlıq bólshekler haqqındaǵı tálimattı birinshi bolıp Jamshid ibn-Masud al-Kashi óziniń 1427-jılı jazılǵan ``Arifmetika gilti'' miynetlerinde tolıq hám izbe-iz túrde bayanladı. Bunnan 150 jıl ótkennen keyin Evropada onlıq bólsheklerdi S. Stevin táripledi. Onlıq bólshektiń pútin hám bólshek bólegi arasındaǵı útirdi 1616-jılı Kepler kirgizdi.