info@mathlexicon.uz
QR, Nókis qalası, Ch.Abdirov kóshesi 1-úy
PlayMarket
MathLexicon
BAS MENYU
TERMINLER
BELGILEWLER
ALÍMLAR
JOYBAR HAQQÍNDA
KIRIW
Menu
Bas menyu
«P» kategoriya
PIRAMIDA
PIRAMIDA
[eng: pyramid, рус: пирамида]
59
25.02.2024 16:42
PIRAMIDA
[en: pyramid, ru: пирамида]
– ultanı dep atalıwshı tegis kópmúyeshlikten, tóbesi dep atalıwshı onıń ultanında jatpaytuǵın noqattan hám tóbesin ultanınıń noqatları menen tutastırıwshı barlıq kesindilerden ibarat bolǵan kópjaqlı. Piramidanıń tóbesin ultanınıń tóbeleri menen tutastırıwshı kesindiler, onıń qaptal qabırǵaları dep ataladı. Piramidanıń beti ultanınan hám qaptal jaqlarınan ibarat. Piramidanıń hár bir qaptal jaǵı hámme waqıt úshmúyeshlik boladı. Úshmúyeshliktiń tóbeleriniń birewi piramidanıń tóbesi, al oǵan qarsı jatqan tárep - piramidanıń ultanınıń tárepi bolıp tabıladı. Piramidanıń tóbesinen onıń ultanına túsirilgen perpendikulyar piramidanıń biyikligi dep ataladı. \\ Biyiklik piramidanıń ultanına túspewi de múmkin. Ultan tárepleriniń sanına qarap piramidalar úshmúyeshli, tórtmúyeshli hám taǵı basqa $n$ múyeshli piramidalar dep aytıladı. Úshmúyeshli piramida tetraedr dep te ataladı (joqarıdaǵı oń jaqtaǵı súwret). Eger piramidanıń ultanında $n$ múyeshlik jatsa, ol $n$ múyeshli piramida dep ataladı. Piramidanıń qaptal betiniń maydanı, onıń qaptal jaqları maydanlarınıń qosındısına teń. Piramidanıń tolıq betiniń maydanı, onıń qaptal beti menen ultanı maydanlarınıń qosındısına teń: $S_{\text{tolıq}}=S_{\text{qaptal}}+S_{\text{ultan}}$. Eger piramidanıń ultanındaǵı barlıq ekijaqlı múyeshleri $\varphi$ ge teń bolsa, onda $S_{\text{ultan}}=S_{\text{qaptal}}\cdot\cos\varphi$ boladı (tómendegi súwret, bunda $n=8$). Qálegen piramidanıń kólemi onıń ultanınıń maydanı menen biyikliginiń kóbeymesiniń úshten birine teń: $V=\dfrac{1}{3}\cdot S\cdot h,$ bunda $S$ - ultanınıń maydanı, $h$ - biyikligi. Eger piramidanıń ultanı durıs kópmúyeshlik bolsa, al biyikliginiń ultanı usı kópmúyeshliktiń orayı menen ústpe-úst tússe, onda ol durıs piramida dep ataladı. Durıs piramidanıń qaptal jaqları óz-ara teń bolǵan teń qaptallı úshmúyeshlikler boladı. Durıs piramidanıń qaptal jaǵınıń, onıń tóbesinen júrgizilgen biyikligi piramidanıń apofeması dep ataladı. Qaptal jaqlarınıń maydanlarınıń qosındısı, piramidanıń qaptal beti delinedi. Durıs piramidanıń qaptal beti, ultanınıń yarım perimetri menen apofemasınıń kóbeymesine teń: $S_{\text{qaptal}}=\dfrac{1}{2}Pl$, bunda $P$ - piramida ultanınıń perimetri, $l$ - apofeması.
1-súwret.
2-súwret.
3-súwret.
4-súwret.
5-súwret.