info@mathlexicon.uz
QR, Nókis qalası, Ch.Abdirov kóshesi 1-úy
PlayMarket
MathLexicon
BAS MENYU
TERMINLER
BELGILEWLER
ALÍMLAR
JOYBAR HAQQÍNDA
KIRIW
Menu
Bas menyu
«K» kategoriya
KÓPMÚYESHLI SANLAR
KÓPMÚYESHLI SANLAR
[eng: polygonal numbers, рус: многоугольные числа]
82
26.02.2024 12:39
KÓPMÚYESHLI SANLAR
[en: polygonal numbers, ru: многоугольные числа]
– tegis kópmúyeshlik penen belgili bir túrde baylanısqan sanlar. Kópmúyeshli sanlardıń eń ápiwayı túri úshmúyeshli sanlar boladı. Bul tómendegi sanlar izbe-izligi: $$1, 3, 6, 10, 15, 21,\ldots,\displaystyle\frac{n(n+1)}{2},\ldots$$ Bul izbe-izliktiń sanları ekinshisinen baslap tóbesi úsh noqattı beretuǵın teńtárepleri úshmúyeshlikten (eń az sandaǵı noqatlardan turatuǵın úshmúyeshlikten) geometriyalıq túrde tómendegishe alınadı: Bul úshmúyeshliktiń tárepleri eki eselenedi, sonda bizge 6 noqat kelip shıǵadı, sonınan 3 eselenedi (10 noqat) h.t.b... Kvadratlıq sanlar tómendegi izbe-izlikten turadı: $1, 4, 9, 16, 25, 36,\ldots,n^{2},\ldots$. Besmúyeshli sanlar tómendegi izbe-izlikten turadı: $$1, 5, 12, 22, 35, 51,\ldots, \frac{n(3n-1)}{2},\ldots$$ Solay etip hár qıylı tártiptegi kópmúyeshli sanlardı alıwǵa boladı. $n$-shi $q$ múyeshli san $p_{n}^{q}$ dep belgilenedi hám ol tómendegi formula boyınsha anıqlanadı: $$P_{n}^{q}=n+(q-2)\displaystyle\frac{n(n-1)}{2}.$$ Bul formulanı basqasha $P_{n}^{q}=n+S_{n}(q)$ túrinde jazıwǵa boladı, bunda $n$ sanı $q$ múyeshli sannıń tártip nomeri, $S_{n}(q)$ - birinshi aǵzası $a_{1}=0,$ al ayırması $q-2$ bolǵan arifmetikalıq progressiyanıń birinshi $n$ aǵzasınıń qosındısı. Kópmúyeshli sanlar poligonal sanlar dep te aytıladı.
1-súwret.
2-súwret.
3-súwret.