info@mathlexicon.uz
QR, Nókis qalası, Ch.Abdirov kóshesi 1-úy
EVKLID ALGORITMI
[eng: Euclidean algorithm, рус: алгоритм Евклида]
76
28.02.2024 10:36
EVKLID ALGORITMI [en: Euclidean algorithm, ru: алгоритм Евклида]
– eki pútin sannıń, sonday-aq, bir ózgeriwshige baylanıslı eki kópaǵzalınıń eń úlken ulıwma bóliwshisin tabıw usılı. Evklid algoritmi eń dáslep Evklidtiń “Baslamalar” degen kitabında eki kesindiniń ulıwma ólshemin tabıw usılı retinde geometriyalıq formada bayanlanǵan. Eki natural sannıń eń úlken ulıwma bóliwshisin (EÚUB) tabıw ushın tómendegini orınlaw jetkilikli: 1) úlken sandı kishi sanǵa bóliw; 2) kishi sandı birinshi qaldıqqa bóliw; 3) birinshi qaldıqtı ekinshi qaldıqqa bóliw hám t.b. Bóliw qaldıqsız tamamlanatuǵın eń sońǵı bóliwshi berilgen sanlardıń EÚUB boladı. Mısal: 216 hám 124sanlarınıń EÚUB-sin tabıń. Sheshiliwi: $$\begin{array}{|c|c|c|c|c|c|} \hline & & & & 216 & 124 \\ \hline & & & 124 & 92 & 1 \\ \hline & & 92 & 32 & 1 & \\ \hline & 32 & 28 & 2 & & \\ \hline 28 & 4 & 1 & & & \\ \hline 0 & 7 & & & & \\ \hline \end{array} $$ yamasa $$\begin{array}{l} 216=124\cdot 1+92, \\ 124=92\cdot 1+32, \\ 92=32\cdot 2+28, \\ 32=28\cdot 1+4, \\ 28=7\cdot 4+0. \end{array} $$ Demek, EÚUB(216, 124)=4. Eki kópaǵzalı ushın da EÚUB usınday jol menen tabıladı.