info@mathlexicon.uz
QR, Nókis qalası, Ch.Abdirov kóshesi 1-úy
PlayMarket
MathLexicon
BAS MENYU
TERMINLER
BELGILEWLER
ALÍMLAR
JOYBAR HAQQÍNDA
KIRIW
Menu
Bas menyu
«A» kategoriya
ALGEBRALÍQ OPERACIYA (ÁMEL)
ALGEBRALÍQ OPERACIYA (ÁMEL)
[eng: algebraic operation, рус: алгебраическая операция]
47
29.10.2024 22:03
ALGEBRALÍQ OPERACIYA (ÁMEL)
[en: algebraic operation, ru: алгебраическая операция]
– Algebra - algebralıq operaciyalar (ámeller) haqqındaǵı ilim. Meyli $A$ - ıqtıyarlı kóplik bolsın. $A$ kópligindegi $n$-ar algebralıq operaciya dep, $\omega:A^{n}\rightarrow A$ sáwlelendiriwine aytadı, yaǵnıy qálegen $n$ komponentli $(a_1,\ldots, a_n)\in A^n$ elementke bir mánisli túrde $b\in A$ element sáykes qoyıladı. Bul jerde $A^n=A\times\ldots\times A$ - bul $A$ kópliginiń $n$-tuwrı (dekartlıq) kóbeymesi, yaǵnıy múmkin bolǵan barlıq $(a_1, a_2, \ldots, a_n)$ izbe-izlikleriniń kópligi, bunda $a_i\in A$, $a_1, a_2, \ldots, a_n$ elelementleri operandlar yamasa argumentler dep, al $b=\omega(a_1, a_2, \ldots, a_n)$ - operaciyanıń nátiyjesi dep ataladı, $n$ sanı $\omega$ operaciyasınıń arlıǵı (russha - арность) delinedi. T{a}riyxıy jaqtan dáslep binar yamasa 2 orınlı $(n=2)$ hám unar yamasa 1 orınlı $(n=1)$ operaciyaları túsinikleri kelip shıqqan. Eger $n=3$ bolsa, operaciya ternar yamasa 3 orınlı operaciya dep, al $n=4$ bolsa ol kvarternar (4 orınlı) operaciya dep atalıp, ulıwma $n$-ar operaciyalar yamasa $n$ orınlı operaciyalar dep ataladı. Geyde 0-ar algebralıq operaciyalardı qarastırǵan paydalı boladı. Bunday 0-ar operaciyalar operandlarǵa iye emes hám sonlıqtan onıń nátiyjesi - $A$ kópliginiń belgilengen elementi boladı (geyde olar sol kópliktiń nolleri dep te ataladı). XX-ásirde sheksiz orınlı operaciya, yaǵnıy $\omega:A^{\alpha}\rightarrow A$ sáwlelendiriwi túsinigi payda boldı, bunda $\alpha$ - qálegen kardinallıq san. Ózinde anıqlanǵan algebralıq operaciyalar sistemasına iye kóplik universal algebra dep ataladı.