info@mathlexicon.uz
QR, Nókis qalası, Ch.Abdirov kóshesi 1-úy
PlayMarket
MathLexicon
BAS MENYU
TERMINLER
BELGILEWLER
ALÍMLAR
JOYBAR HAQQÍNDA
KIRIW
Menu
Bas menyu
«A» kategoriya
ATTRAKTOR
ATTRAKTOR
[eng: attractor, рус: аттрактор]
47
29.10.2024 23:21
ATTRAKTOR
[en: attractor, ru: аттрактор]
– sistemanıń hár qıylı baslanǵısh shártler menen anıqlanatuǵın barlıq ``traektoriyalar'' kópligin ózine ``tartatuǵın'' (latınsha attvahere - tartıw) usı sistemanıń ornıqlı awhalı (strukturası). Biz attraktordıń Lenford boyınsha anıqlamasın keltiremiz: Lenford mánisindegi attraktor dep, tómendegi shártlerdi qanaatlandıratuǵın $A\subset G\subset R^{n}$ kópligine aytıladı (bul jerde $G$ - differenciallıq teńlemelerdiń avtonom sistemasınıń fazalıq keńisligi): $ \newline $ 1) $A$ kópligi fazalıq aǵımǵa qarata invariantlı, yaǵnıy pútin traektoriyalardan turadı; $ \newline $ 2) $A$ kópliginiń sonday dógeregi (tartıw oblastı) bar bolıp, ol fazalıq aǵım tásirinde $A$ kópligine tartıladı; $ \newline $ 3) $A$ kópligin eki kesilispeytuǵın invariantlı kópliklerge jayıw múmkin emes. $ \newline $ Sızıqlı birtekli differenciallıq teńlemeler sistemasınıń fazalıq tegisliktegi tınıshlıq noqatlarınıń tiplerine tiykarlanıp bizge belgili attraktorlardı kórsetiwge boladı: $ \newline $ $n=1$ bolǵanda (fazalıq keńislik tuwrı bolǵanda) attraktorlardıń tek bir túri - ornıqlı tınıshlıq noqatları bolıwı múmkin; $ \newline $ $n=2$ bolǵanda attraktorlardıń tek eki túri bolıwı múmkin: ornıqlı tınıshlıq noqatları (noqat nollik ólshemge iye) hám ornıqlı sheklik cikllar (ólshemi 1 ge teń); $ \newline $ $n\geq 3$ bolǵanda jáne ornıqlı invariantlıq torlar túrindegi attraktorlar payda boladı. $ \newline $ Bul keltirilgen úsh túrdegi attraktorlar ápiwayı attraktorlar dep ataladı. Ólshemi 3 ke teń yamasa onnan úlken bolǵanda basqa túrdegi attraktorlar da bolıwı múmkin. Olar tań qalarlıq attraktorlar dep ataladı. $ \newline $